Marinus Bierens - Bibliotheek van Zeeland, Middelburg

Proficiat Atalanta

Het schijnt niet best te staan met de vlinders in Nederland, maar onlangs op vakantie in de Jura, fladderden ze ons langs alle kanten voorbij. Ook atalanta’s, die in het Frans ‘vulcains’ genoemd worden. Mijn loopbaan als bibliothecaris heeft wel iets van een vlinder. Ooit fladderde ik de Zeeuwse Bibliotheek binnen, tegenwoordig ‘ZB Bibliotheek van Zeeland’, om beschrijvingen van oude drukken over te tikken. Al spoedig leerde ik veel verschillende soorten bloemen kennen, lees: allerlei kanten van het boekenvak. En steeds weer proefde ik daar nieuwe nectar!

Een bijzondere smaak, niet te vergelijken met andere, heeft de Atalanta Pers uit Baarn. Ik ben klassiek geschoold op het gymnasium, afgestudeerd filoloog vreemde talen, op grond van mijn talenkennis aangenomen op de bibliotheek, en uiteindelijk conservator. Lastig dat de naam van dit beroep de klank van een niet door iedereen gewaardeerde politieke richting oproept! Bewaren en beheren moet ik nochtans wel, zorgen dat er niets verloren gaat, ongeschonden vasthouden voor een ongewisse toekomst … Wantrouwen wat niet met traditionele regels overeenstemt … Op je hoede zijn voor aantastingen en veranderingen … Hopen dat niets je goede bedoelingen of je fijne smaak teloor doet gaan …

En dan kom ik in aanraking met de resoluut moderne boekbinderskunst van Tineke en René Bakker. Groots, ferm, strak, beheerst. Totaal wat anders dan de bloemenguirlandes van de barokke prachtbanden. Hoe meer engeltjes, bloemetjes en vogeltjes, des te verfijnder. De taal waarin de oude drukwerken geschreven zijn, is al net zo bloemrijk. Maar hier hebben we hedendaagse teksten in eigentijds Nederlands, dat zichzelf nog bewijzen moet. Impressionistische illustraties die eerder bij de sfeer dan bij de letter van de tekst passen. Er zijn raakvlakken met de mystiek!

Door het verloop van ouder personeel, en het inkrimpen van beschikbare budgetten, zijn mijn taken bij de ZB steeds veelzijdiger geworden. Ik begon als assistent met ondersteunend cataloguswerk, maar gaandeweg werd dat volwaardig cataloguswerk, daarnaast volwasseneducatie, muziek, jeugdafdeling, en inlichtingen. Maar uiteindelijk kreeg ik zelf ook de verantwoordelijkheid voor die oude drukwerken zelf, en al spoedig kwamen daar Zelandica, handschriften, prenten, kinderboeken en tenslotte … bibliofiele werken bij.

Daar moest ik wel even aan wennen. Niemand heeft mij daarvoor ingewerkt, en ik wist vanuit mijn eigen achtergrond niet wat ik me daarbij voorstellen moest. Mijn eerste ervaringen waren bevreemdend. Modern drukwerk uit de marge was ik nog zelden tegengekomen. Maar de ZB had eind vorige eeuw enorm veel geld om hieraan te uit te geven. Van vele ambachtelijke uitgeverijen werd bijna het volledige fonds aangeschaft, waaronder de Atalanta Pers. Maar tegen de tijd dat ik de zorg daarvoor toebedeeld kreeg, was het budget inmiddels geschrapt. Veel meer dan de collectie beheren kon ik niet! Ik hoopte bijna dat niemand er vragen over ging stellen, want ik zou niet hebben geweten hoe ik daar antwoord op moest geven.

Er kwam beweging in de zaak, toen René en Tineke mij met enige aandrang uitnodigden voor hun veertigjarig jubileum. Ik kwam nooit in of bij Baarn, maar die dag schikte het mij gelukkig. Ik wilde toch die tak van sport ook wel eens nader leren kennen. Dat heeft mijn belangstelling wel op gang gezet. Bij de receptie ontmoette ik een conservator van CODA in Apeldoorn. Korte tijd later organiseerde die een overzichtstentoonstelling van de Atalanta Pers in dat museum. Omdat de ZB zoveel drukwerken daarvan bezat, kon ik veel bruikleen leveren. Nu woont mijn partner toevallig in Apeldoorn, dus was het een geringe moeite om met een autobak vol kostbaar drukwerk daarheen te rijden, en maanden later weer terug op te halen! Ik zal wel een van de laatste conservatoren zijn die zijn kostbaar bezit nog zelf met zijn auto rondrijdt.

Zo kreeg ik, dank zij de gegroeide persoonlijke band met Tineke en René, zelf ook steeds meer oog voor hun kwaliteitswerk. Ofschoon er nog steeds geen budget is, gebruik ik af en toe wat geld wat eigenlijk voor oud bezit bestemd is, om de Atalanta-collectie enigszins actueel te houden. Al twee keer stelde ik hun werk tentoon in de leeszaal van de bibliotheek. De vriendschappelijke band bracht hen er onlangs toe om een paar waardevolle maar nog ontbrekende titels voor een flinke korting alsnog aan de verzamelingen van de ZB toe te voegen.

De kracht van de uitgaven van de Atalanta Pers zit voor mij in de combinatie van een opvallend artistieke, grootse en professionele vormgeving aan de ene kant, en poëtische inhoud van de beste Nederlandstalige auteurs, met zowel eigen teksten als vertalingen, aan de andere kant. Het geheel wordt verlucht met illustraties die tot nadere overpeinzingen uitnodigen. Ik wens en verwacht dat deze drukkerij een apart hoofdstuk in de geschiedenis van de Nederlandse letteren zal worden. Met zeldzame, kostbare exemplaren in slechts enkele bibliotheken!

Ik denk dat het één zaak is om bijzonder drukwerk te verzorgen, een andere zaak om daarvoor originele teksten beschikbaar te krijgen, en een derde om ook nog eens afzet voor die producten te vinden. Daar heb je contactuele vaardigheden voor nodig, en de bereidheid om die maximaal in te zetten. Dat lukt René en Tineke, en dat verklaart waarom ze na tientallen jaren nog steeds zo goed bekend staan. Atalanta bloeit, hoewel deze beeldspraak natuurlijk niet klopt: want de bloesem bloeit juist en verspreidt een nectar die een fladderende vlinder uit verre streken aanlokt!

Marinus Bierens
Conservator bijzondere collecties, ZB Bibliotheek van Zeeland